ACTIVITEITEN
SKEN verzorgt zelf regelmatig activiteiten of haakt aan en ondersteunt initiatieven van anderen. Hieronder vindt u enkele voorbeelden van projecten waarmee het klinkend erfgoed wordt ontsloten.
KLINKEND ERFGOED IS WAARDEVOL, VOOR ALLE GENERATIES
Veel goede dingen bestaan of gebeuren in stilte. Zolang het goed gaat, merk je de aanwezigheid niet op. Pas als ze verdwijnen, mis je iets. Raar maar waar, dat geldt ook voor klinkend erfgoed. In Nederland hebben we al eeuwenlang muziek in de openbare ruimte. We luiden klokken. We kunnen met een reeks klokken zelfs een toonladder maken, zodat we er melodieën mee kunnen spelen. We kennen op straat het draaiorgel en in de kerk het kerkorgel. Dat kerkorgel was eeuwenlang een vrij eenvoudig instrument voor kerkelijk gebruik. Vanaf de vijftiende eeuw wordt het orgel doorontwikkeld tot een verzameling pijpen in allerlei klankkleuren. Niet toevallig was dat in een periode waarin kerkgebouwen multifunctionele gebouwen waren, beheerd door stadsbesturen en andere wereldlijke autoriteiten. Het orgel werd een toppunt van vernuft, waarin filosofie, wiskunde, natuurkunde, architectuur, beeldende kunst en muziek samenkomen. Zonder economische of strategische doelstellingen, pure levensvreugde! Onze voorouders besteden daar veel tijd en energie aan. Daar kunnen we bewondering voor hebben en het is ook hoopgevend voor de toekomst. De geschiedenis lijkt soms van oorlogen aan elkaar te hangen. Orgels en carillons getuigen van iets anders.
Akoestische muziek hoort bij de publieke ruimte in Europa en vooral in Nederland. Een organist of beiaardier bespeelt niet een orgel of een carillon, hij of zij bespeelt de ruimte. We zijn eraan gewend, maar als we het niet meer horen missen we iets. Ook door vele nieuwkomers in onze samenleving wordt het klinkend erfgoed positief gewaardeerd. Toch is het niet vanzelfsprekend dat we ons klinkende erfgoed behouden. De grootste bedreiging van dit moment zijn kerksluitingen. Kerkgebouwen krijgen een andere bestemming, waarbij de klokken en het orgel vergeten dreigen te worden. Maar op tal van plaatsen zijn vrijwilligers die willen zorgen dat de klokken blijven luiden, maar soms blijkt regelgeving in de weg te zitten. Er zijn orgelmentoren die opletten dat verweesde orgels in goede staat blijven. Dat is essentieel, want klinkend erfgoed moet blijven klinken.
Stichting Klinkend Erfgoed Nederland (SKEN) is er om te bevorderen dat er nog een volgende stap wordt gezet. Als een kerkgebouw een andere functie krijgt, dan moet het orgel niet alleen in goede staat blijven, het moet ook blijven klinken. En het kàn ook blijven klinken! SKEN wil beheerders stimuleren om het orgel een rol te geven bij allerlei activiteiten die er plaatsvinden. SKEN wil organisten stimuleren om een nieuw publiek te bereiken, zo nodig met nieuwe muziek. Het repertoire van beiaardiers ontwikkelt zich mee met de samenleving, waarom zou dat voor het orgelrepertoire anders moeten zijn?
Klinkend erfgoed is waardevol. Zo ervaren wij dat, met vele generaties voor ons. En wij gunnen diezelfde ervaring aan iedereen. Dat wil zeggen aan onze tijdgenoten en aan toekomstige generaties. Het klinkend erfgoed moeten we doorgeven in al zijn facetten. Er blijven bespelers nodig en mentoren en niet te vergeten orgelmakers en klokkengieters. De belangrijkste voorwaarde voor dat alles is draagvlak in de samenleving. En dat is er! Klinkend erfgoed is een wezenlijk onderdeel van de Europese cultuur. Dat zal niet in één generatie verdwijnen. En nogmaals: de beleving daarvan gunnen we iedereen.
NATIONALE ORGELDAG 2023: "ALS MONUMENTEN KONDEN PRATEN..."
Dit jaar wordt op zaterdag 9 september 2023 voor de 22e maal in successie de Nationale Orgeldag in Nederland gevierd. Deze dag valt traditioneel samen met de zaterdag van Open Monumentendag. Een activiteit die onder de verantwoordelijkheid valt van Stichting Klinkend Erfgoed Nederland, de SKEN.
Het thema dit jaar is: Levend erfgoed: “Als monumenten konden praten …”.
Op talloze plaatsen in het land presenteren deze dag organisten en orgelcommissies hun orgel ook aan hen die niet regelmatig met het orgel in aanraking komen. Betrokken organisten en orgelcommissies kunnen zoals gebruikelijk hun activiteit aanmelden op de site www.nationaleorgeldag.nl/aanmeldformulier/
De landelijke opening van de Nationale Orgeldag zal plaatsvinden in de Nieuwe Kerk in Delft. De burgemeester van Delft, Marja van Bijsterveldt, zal het openingswoord spreken, Bas de Vroome bespeelt daar de orgels.
Vervolgens is er - in samenwerking met de K.V.O.K., de Koninklijke Vereniging van Organisten en Kerkmusici, en De Orgelvriend - in Delft een orgelwandeling langs een zestal binnenstadskerken. Hier presenteren organisten, soms ook met andere instrumentalisten, hun orgels. Deze kerken zijn: de Oude Kerk, de Waalse Kerk, de Evangelisch Lutherse Kerk, de Oud Katholieke Kerk van de H.H. Maria en Ursula, met aansluitend een slotbespeling de Maria van Jessekerk. Dit slotconcert wordt gegeven door Petra Veenwijk.
WEBINAR "OP EEN TOEKOMST VOOR KLINKEND ERFGOED"
Op maandag 12 december 2022 van 15:00-16:30 wordt het webinar "Op een toekomst voor klinkend erfgoed" gehouden.
Aan de hand van inspirerende voorbeelden leer je wat klinkend erfgoed is, wat goed beheer inhoudt en wat de kansen zijn voor ‘nieuw/ander gebruik’. Zodat dit bijzondere erfgoed ook daadwerkelijk blijft klinken als een klok! De Erfgoed Academie organiseert het webinar samen met Stichting Klinkend Erfgoed Nederland (SKEN).
LANDELIJKE OPENING, ORGELWANDELING, SLOTCONCERT IN UTRECHT
Zaterdag 10 september 2022
Dit jaar wordt voor de 21e maal in successie de Nationale Orgeldag in Nederland gevierd. Deze dag valt traditioneel samen met de zaterdag van Open Monumentendag. Op talloze plaatsen in het land presenteren organisten en orgelcommissies hun orgel ook aan hen die niet regelmatig met het orgel in aanraking komen. Een activiteit die onder de verantwoordelijkheid valt van Stichting Klinkend Erfgoed Nederland, de SKEN.
Het orgel is het grootste muziekinstrument dat door één persoon wordt bespeeld. In zijn ambachtelijke aanleg en met zijn talloze klankvariëteiten is het voor velen een verrassing wat een organist aan muziek uit dit instrument kan toveren.
Twee jaar geleden zou de Landelijke opening van de Nationale Orgeldag in Utrecht plaatsvinden maar ging dit door corona niet door. Dit jaar, prachtig in combinatie met Utrecht 900 jaar, kan dit nu wel doorgang vinden.
Na de officiële opening in de Sint-Catharinakathedraal hebben bezoekers de gelegenheid een orgelwandeling te maken langs een aantal binnenstadskerken. Zie onderstaand blokschema. Hier presenteren organisten, soms ook met andere instrumentalisten, na een korte toelichting hun orgels. Deze wandeling, georganiseerd vanuit de Stichting Klinkend Erfgoed Nederland, wordt ondersteund door Stichting De Orgelvriend en de Koninklijke Vereniging Organisten en Kerkmusici, KVOK.
In de Dom zal Orgelmakers Gebr. Van Vulpen een stand hebben waar o.a. orgelpijpen gesoldeerd worden.
Programma Sint-Catharinakathedraal
Diverse Fantasien
Welkom
Uit Missa Catharina (2021)
Kyrie – Gloria
Doelstelling Nationale Orgeldag
Menuetto
Utrechtse orgels: verbeelding van het verleden
Uit Missa Catharina
Sanctus-Agnus dei
Opening Nationale Orgeldag
Prélude Fugue et variations
Slotwoord
Postludium
O filii et filiae (2009)
aanvang 10.30 u
Georg Philipp Telemann (1681 – 1767)
Wouter van Belle, koororgel
Hans Boogers, plebaan Sint-Catharinakathedraal
W. van Belle (1958)
Sopranen en alten Kathedrale Koor Utrecht
Hester Westra, dirigent
Wouter van Belle, koororgel
Wim van der Ros, werkgroep Nationale Orgeldag
Stichting Klinkend Erfgoed Nederland
John Ireland (1879-1962)
Wouter van Belle, koororgel
Jaap Jan Steensma
W. van Belle
Sopranen en alten Kathedrale Koor Utrecht
Hester Westra, dirigent
Wouter van Belle, koororgel
Rachel Streefland, Wethouder gemeente
Utrecht (ChristenUnie) o.a. portefeuille Erfgoed
César Franck (1822-1890)
Wouter van Belle, hoofdorgel
Robert Helder, voorzitter Stichting
Klinkend Erfgoed Nederland
Wouter van Belle
Wouter van Belle, hoofdorgel
Orgel Catharinakathedraal Utrecht. Foto: Piet Bron.
SYMPOSIUM "AKOESTIEK IN 100 MONUMENTALE KERKEN"
Het symposium vond plaats op donderdag 29 april 2021, live vanuit het Acoustic Experience Lab in Harderwijk.
Virtueel was het symposium bij te wonen via ZOOM na opgave via info@klinkenderfgoed.nl.
Eind 2018 heeft Stichting Klinkend Erfgoed Nederland (SKEN) aan akoestisch expert Jan Bril opdracht gegeven tot de uitvoering van het project 'Akoestiek'. Dit bestond uit metingen in 100 aan 'Klinkend Erfgoed' gerelateerde gebouwen, geografisch verspreid over Nederland en in een mix van bouwjaren, bouwstijlen, grootte en functie. Jan Bril is in samenwerking met eigenaren van de gebouwen en vele vrijwilligers gekomen tot een boeiende inventarisatie van ‘onze’ akoestiek en heeft dit vastgelegd in het boek dat tijdens dit symposium centraal stond. Uit het voorwoord van de auteur:
“In het Nederlandse landschap zijn kerken een vanzelfsprekendheid. Nagenoeg elke provincie, stad of dorp heeft wel een lokaal of verder bekende historische kerk.
Het landschap verandert snel, waarbij ook het gebruik van kerken aan verandering onderhevig is. Veel kerken worden in de oorspronkelijke functie voor erediensten gebruikt, een toenemend aantal kerken krijgt ook andere functies. Dit heeft invloed op het gebouw en de inrichting van het gebouw. En daarmee heeft dit ook invloed op de akoestiek en bijvoorbeeld de klank van een historisch orgel.
In de dagelijkse praktijk worden bij herinrichtingen of verbouwingen uiteenlopende vragen in relatie tot de akoestiek gesteld: vaak wil men het behoud van de akoestiek bij forse wijzigingen waarborgen, soms is er ook een grote veranderingswens.
In dit boek ziet u geen vastomlijnd antwoord op hoe met de akoestiek in historische
monumenten moet worden omgegaan, dit is te afhankelijk van het individuele monument. Wel vindt u een appel om zorgvuldig met de akoestiek om te gaan, waarbij handvatten daartoe worden gegeven. Dit om de beleving van akoestiek in erfgoed net zo vanzelfsprekend te laten zijn als de kerken zelf in het Nederlandse landschap.”
Het symposium werd georganiseerd door Stichting Klinkend Erfgoed Nederland (SKEN) in samenwerking met Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Deelname was gratis!
Het programma zag er als volgt uit:
15.30-15.45 Welkom, opening & inleiding Robert Helder, voorzitter SKEN
15.45-16.45 Presentatie van de resultaten van het onderzoek "Akoestiek in 100 monumentale kerken" inclusief virtuele akoestische beleving (hoofdtelefoon wordt aanbevolen) Jan Bril, akoestisch expert, leider van het onderzoek en auteur van het boek
16.45-16.55 Overhandiging van het boek aan Susan Lammers, directeur RCE
16.55–17.00 Afsluiting Robert Helder
Het boek is verkrijgbaar bij Boeijenga Music
HERKENNINGSTUNE KLINKEND ERFGOED
Pachisi - Herkenningstune Klinkend Erfgoed 2016
Fieke Huizenga op het Königorgel in de St. Stevenskerk (Nijmegen), september 2016.
Deze herkenningstune heeft zij gecomponeerd naar aanleiding van het festival ‘Klinkend Erfgoed’.
Beluister en bekijk de herkenningstune van Klinkend Erfgoed
Organ²/ASLSP
Het orgel dat wordt gebruikt voor het ASLSP-project.
Op zaterdag 5 september 2020 trok het orgel van de St. Burchardi Kerk in Halberstadt de aandacht van een internationaal publiek van muziekliefhebbers: na ruim 6 jaar een toon te hebben laten horen, wisselde het orgel van klank. Dat was onderdeel van een bijzonder muziekstuk dat in 1987 werd gecomponeerd door de Amerikaanse avantgardistische componist John Cage voor de Duitse organist Gerd Zacher. Het muziekstuk draagt de naam Organ²/ASLSP, waarbij de letters staan voor: As slow as possible en Organ2 staat voor ‘machtsverheven orgel’.
Organ²/ASLSP is een variant op het in 1985 gecomponeerde ASLSP. De bijzondere uitvoering in de St. Buchardi Kerk ging in 2001 van start vanwege van een uniek kunstproject in het kader van de viering van het feit dat de kerk in 1371 een orgel kreeg en in het jaar 2000 dus 639 jaar over een orgel beschikte. Als alles verloopt zoals gepland, zal het kunstproject duren tot het jaar 2640, in totaal dus ook 639 jaar.
Vanwege corona konden in september maar weinig belangstellenden aanwezig zijn in de kerk, maar het project kan worden bezocht voor zover coronamaatregelen dit toelaten. En wie de volgende klankwissel wil meemaken: zet 5 februari 2022 maar vast in uw agenda!
Voor meer informatie zie de website van de St. Buchardi Kerk.
Robert Helder en Susan Lammers
BIDBOOK HOORBAAR ERFGOED
Op 6 juni 2020 heeft het bestuur van SKEN de algemeen directeur van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Susan Lammers, het bidbook KLINKEND 2020 aangeboden. Het bidbook is het resultaat van een haalbaarheidsonderzoek dat is uitgevoerd in opdracht van de SKEN. Financieel is dit mogelijk gemaakt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
De wens om een Europees Jaar van het Klinkend Erfgoed uit te roepen is één van de speerpunten van SKEN. Het doel is om het klinkend erfgoed nationaal en internationaal bij een breed publiek onder de aandacht te brengen en kaders te ontwikkelen waarbinnen dit deel van het cultureel erfgoed op een duurzame wijze maatschappelijk kan worden verankerd. Wetenschappelijk onderzoek, educatieve projecten, behoud van vakmanschap, beleidsmatige aandacht en gemeenschappelijke omarming van het klinkend erfgoed zijn enkele van die kaders.
In het haalbaarheidsonderzoek zijn de kansen geïnventariseerd om ‘van onderop’ in 2020 een Europees Jaar van het Klinkend Erfgoed uit te roepen. Onderzocht is de animo onder potentiële partners om inhoudelijk, programmatisch of financieel in dit Jaar te participeren. Is het -op basis daarvan- reëel om 2020 tot een Europees Jaar van het Klinkend Erfgoed uit te roepen? Is er voldoende draagvlak om het klinkend erfgoed - zijn instrumenten, verhalen, geschiedenis en toekomst - met andere maatschappelijke krachten te verbinden?
Op deze vragen is een volmondig ‘ja’ als antwoord te geven. Daarom dit bidbook. Het staat vol met kansen. De plannen, wensen, ideeën en voorgestelde activiteiten om invulling te geven aan een Europees Jaar van het Klinkend Erfgoed buitelen over elkaar heen.
